Artykuł
KSIĄDZ KAROL TELIGA (1808 – 1884)
Karol Teliga urodził się 30 października 1808 roku w domu numer 110 w Bielinach w rodzinie Józefa i Marianny z Iwanów. Chrzestnymi Karola byli Wojciech Iwan i Karolina Poniewierajczyna. Jego ojciec Józef był młynarzem, tak jak dziadek Tomasz Teliga i pradziadowie z rodziny Zawadów. Karol był czwartym dzieckiem w rodzinie – starszymi od niego byli bracia: Józef (ur. 1803), Franciszek (1805) i Andrzej Jan Kanty (1806). Po Karolu, Józefowi i Mariannie Teligom urodziło się jeszcze pięcioro dzieci: Ignacy (1810), Paweł (1813), Józef Jan (1816), Róża Marianna (1818) i Zuzanna (1823). Niewiele wiemy o rodzeństwie Karola. Najstarszy brat Karola prawdopodobnie zmarł w dzieciństwie, ponieważ urodzony trzynaście lat później syn Teligów nosił takie samo imię Józef. Andrzej Jan Kanty ożenił się ze szlachcianką Domicellą Kwiatkowską – córką dzierżawczyni z Kakonina i dzierżawił folwark w Bielinach, a potem w pobliskim Smykowie. Jeden z braci (Franciszek lub Ignacy) był księdzem - wikariuszem katedralnym w Krakowie. Najwięcej informacji posiadamy o młodszym od Karola o osiem lat – Józefie. Przejął on osadę młynarską po ojcu, ożenił się z Wiktorią z Otrębińskich i miał ośmioro dzieci. Karol Teliga był w 1846 roku chrzestnym jednej z młynarskich córek – Walerii Teodory.
Późniejszy rektor ukończył szkołę średnią w Kielcach i rozpoczął studia w Seminarium Diecezjalnym w Sandomierzu. Po skończeniu w 1832 roku z oceną celującą nauki w seminarium i otrzymaniu święceń kapłańskich, pełnił obowiązki wikariusza w rodzinnej parafii, pomagając księdzu krajanowi – Jędrzejowi Poniewierskiemu. Po roku pracy duszpasterskiej został mianowany profesorem uczelni, której był absolwentem. Wykładał w seminarium: język hebrajski, archeologię biblijną, teologię dyplomatyczną oraz pismo święte. W kwietniu 1834 roku został mianowany wiceregensem szkoły. W dniu 10 listopada 1835 roku uzyskał stopień doktora nauk teologicznych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Rektorem uczelni był w tym czasie Wincenty Łańcucki, a dziekanem Wydziału Teologii – Jan Schindler. W marcu 1836 roku zwrócił się o zwolnienie go z obowiązków profesora seminarium w Sandomierzu, mianowanie na zwolnione stanowisko innej osoby i o pozwolenie tymczasowego zamieszkania w rodzinnych Bielinach. Prośbę swą motywował słabym stanem zdrowia, a także złą sytuacją panującą w seminarium – był gotów do rezygnacji z profesury, "chcąc ocalić drogie mi życie, a droższy jeszcze nieskalany dotąd mój honor". Zgody takiej nie otrzymał, wręcz przeciwnie - został awansowany na stanowisko regensa seminarium.
Trzy miesiące później poprosił o pozwolenie na wyjazd zagranicę - do Wolnego Miasta Krakowa, gdzie zamierzał wziąć udział w konkursie na wakującą katedrę teologii na tamtejszym uniwersytecie. Konkurs ten wygrał i został profesorem elektem historii kościelnej i patrystyki. Przed objęciem stanowiska musiał jednak uzyskać osobistą zgodę cara Rosji – Aleksandra I. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego prośbę zaopiniowała negatywnie, sugerując, że ksiądz Teliga powinien ubiegać się o katedrę w powstającej właśnie w Warszawie Akademii Duchownej Rzymsko - Katolickiej. Władze diecezjalne przedstawiły taką propozycję księdzu, ale ten nie chciał się zgodzić na podjęcie działalności naukowej w Warszawie i gorąco prosił o wyjednanie dla niego zgody na pracę w Krakowie. W takiej sytuacji biskup sandomierski wstawił się u władz carskich za księdzem Teligą, argumentując dyplomatycznie:
"X. Teliga Świętej Teologii Doktor przyjmuje wprawdzie takową propozycję sobie uczynioną za chlubną dla siebie, atoli, iż:
nie tylko chcąc polepszenia swego losu, ale nadto przyrzeczenie, które przed rokiem po odbyciu doktoryzacji członkom Wydziału Teologicznego w Uniwersytecie Krakowskim uczynił, a mocą którego zobowiązał się, iż niezawodnie na konkurs przybędzie (co też w dniu 17 czerwca r. b. uskutecznił) powodowało go do starania o wzmiankowaną katedrę, zwłaszcza że każdemu poddanemu z Trzech Państw wolno jest o posady naukowe w mieście Krakowie ubiegać się, dalej, iż
związki familijne łączą go z Krakowem, ma tam albowiem brata, który będąc przy katedrze wikariuszem, może mu dać co do potrzeb życia i pomieszkania w trudnym czasie początku pomoc, w ostatku, iż
mieszkanie w Krakowie uważa bardziej za odpowiednie swojemu zdrowiu, a przy swem pierwszem postanowieniu przeniesienia się na Katedrę Patrystyki i Historii Kościelnej do Uniwersytetu Krakowskiego obstaje i swoje prośby o wyjednanie mu na ten cel pozwolenia ponawia."
15 kwietnia 1837 roku Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego poinformowała, że "Najjaśniejszy Pan udzielić raczył JXiędzu Telidze Regensowi Seminarium Sandomierskiego pozwolenie o ubieganie się i przyjęcie katedry w Uniwersytecie Krakowskim". Do pisma załączono kopię zgody napisanej (co ciekawe) w języku francuskim.
W 1838 roku został profesorem historii kościoła, wykładał także dogmatykę specjalną i fundamentalną. Z powodu pochodzenia chłopskiego nie był początkowo zbytnio ceniony przez kolegów naukowców. Fryderyk Hechell tak pisał o nim w swoim dzienniku: "Ksiądz Teliga, prawdziwy chłop, i w ruchach, i w mowie niezmiernie gburowaty, nigdy w lepszym nie był towarzystwie, ale i w swoim przedmiocie nie tęgi". Trzy lata po rozpoczęciu pracy w Krakowie Teliga został po raz pierwszy dziekanem Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym samym - 1941 roku - w wigilię zmarł mu wieku 72 lat ojciec. Matka Marianna zakończyła żywot jako wdowa siedem lat później - w lutym 1848 roku w wieku 71 lat.
Teliga przez cały czas wykładał teologię i historię kościelną, będąc jednocześnie przez dwadzieścia lat proboszczem parafii św. Floriana w Krakowie. Od początku pracy w Krakowie posiadał godność kanonika katedralnego krakowskiego. W 1860 roku na trzy lata ponownie objął funkcję dziekana Wydziału Teologicznego. W czasie kierowania wydziałem miał poważne kłopoty z zapewnieniem odpowiedniej kadry naukowej – wydział posiadał tylko czterech profesorów. Większość przedmiotów wykładali wtedy profesorowie innych dyscyplin lub suplenci. Razem z Józefem Ignacym Kraszewskim brał udział w 1861 roku w tworzeniu Biblioteki Polskiej dla Ludu Kraju Cieszyńskiego. Przekazał w darze Czytelni Ludowej wiele tomów książek z różnych dziedzin literatury – w tym także cennych starodruków i rękopisów.
Po nagłej śmierci księdza Mateusza Gładyszewicza, w ciągu dwóch dni – 30 maja 1862 roku - został wybrany przez kapitułę wikariuszem kapitulnym diecezji krakowskiej. Ponieważ władze zaboru austriackiego były niechętne Telidze ze względu na jego patriotyzm i filopolskie nastawienie, podjęto sprawę reorganizacji diecezji. Jednocześnie w czerwcu 1862 roku sam cesarz Franciszek Józef I polecił wszcząć w Rzymie starania o usunięcie Teligi ze stanowiska – już we wrześniu nominację otrzymał proaustriacki ksiądz Antoni Gałecki. Później przez wiele lat ksiądz Teliga pełnił funkcje: egzaminatora przysynodalnego, sędziego w konsystorze generalnym, cenzora treści ksiąg religijnych oraz prowizora Seminarium Duchownego i domu emerytów w Krakowie. W 1869 roku otrzymał godność dziekana kapituły krakowskiej.
W roku akademickim 1863/64 został wybrany na stanowisko rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po zakończeniu rocznej kadencji otrzymał katedrę dogmatyki szczegółowej. Następnie jeszcze przez dwie kadencje (1867/68 i 1871/72) pełnił funkcję rektora tej uczelni. Był członkiem Krakowskiego Towarzystwa Naukowego oraz Rzymskiej Akademii dla Sztuk i Umiejętności. Po zakończeniu ostatniej kadencji rektora przeznaczył kapitał w wysokości 4 tysięcy złotych reńskich na fundusz stypendialny dla studentów szczególnie wyróżniających się w dziedzinie matematyki i astronomii z Krakowa i Torunia. Fundusz ten istniał do 1920 roku i kierował nim Senat Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ksiądz Teliga podejmował także inne działania filantropijne. Był protektorem Towarzystwa Dobroczynności w Krakowie.
Zmarł 9 marca 1884 roku w Krakowie.. Dwa lata po śmierci profesora Teligi powstała książka opisująca jego zasługi dla nauki i państwowości polskiej – "Krótki rys życia ze wspomnieniem zasług śp. Ks. Karola Teligi" napisana przez K. Hoszowskiego. Nie udało nam się jednak dotrzeć do tej pozycji w żadnej z bibliotek naukowych w Polsce.
W kościele św. Stanisława w Świątnikach Górnych znajduje się przekazana przez kapitułę krakowską w 1890 roku pamiątka po księdzu rektorze – neogotycki ołtarzyk z drzewa sandałowego pochodzący z jego domowej kaplicy. W 2004 roku z inicjatywy prezesa Towarzystwa Przyjaciół Bielin - Sławomira Jóźwika został utworzony Fundusz Stypendialny imienia Jego Magnificencji Księdza Profesora Karola Teligi dla najzdolniejszej młodzieży z gminy Bieliny. Stypendium to otrzymuje co roku kilkunastu uczniów i absolwentów szkół podstawowych i gimnazjum. Fundusz stypendialny tworzony jest z dotacji Urzędu Gminy w Bielinach, darowizn sponsorów oraz zbiórek publicznych.
Źródło: Kartki z historii gminy Bieliny, autorzy monografii: Andrzej Drogosz, Aneta Cedro.
Ksiądz Karol Teliga został pochowany w Grobowcu Kanoników na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (pierwsza aleja w prawo do wejścia głównego).
fot. Tomasz Kot
fot. Tomasz Kot
